Hopp til innhald

Morfofonologi

Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket

Morfofonologi er studiet av vekslingarfonologiske vilkår i den fonemiske forma til morfem eller røter og affiks. I tillegg blir termen blir nytta som namn på sjølve vekslingane.

Det regelrette engelske fleirtalssuffikset som blir skrive -s (som i dogs) og -es (som i watches) førekjem i tre fonemiske åtskilde variantar, /z/, /s/ og /ɪz/:

  • /ˈdɒg/ – /ˈdɒg-z/ 'hund' – 'hundar'
  • /ˈkæt/ – /ˈkæt-s/ 'katt' – 'kattar'
  • /ˈwɒʧ/ - /ˈwɒʧ-ɪz/ 'klokke' – 'klokker'

Vekslinga mellom /z/, /s/ og /ɪz/ skjer på fonologiske vilkår, av to grunnar:

  1. Valet mellom /z/, /s/ og /ɪz/ er styrt av omgjevnader som kan definerast på ein fonologisk plausibel måte.
  2. Forma til /z/, /s/ og /ɪz/ gjev meining fonologisk på bakgrunn av omgjevnadene.

At den fonologiske omgjevnaden kan definerast på ein fonologisk plausibel måte, inneber at kvar omgjevnad kan definerast som ein naturleg klasse:

  1. /ɪz/ førekjem etter stammer som endar på eit segment som er ein sibilant.
  2. /s/ førekjem etter stammer som endar på eit ustemt segment som ikkje er ein sibilant.
  3. /z/ førekjem etter stammer som endar på eit stemt segment som ikkje er ein sibilant.

At forma til /z/, /s/ og /ɪz/ gjev meining fonologisk på bakgrunn av omgjevnadene, inneber at skilnadene mellom dei tre variantane gjev meining på grunnlag av engelsk fonotaks:

  1. /s/ og /z/ samsvarar med omsyn til stemdheit med føregåande segment. /z/ kunne ikkje ha førekome i staden for /s/ utan å gje fonotaktisk umogelege ord, som */ˈkæt-z/
  2. /ɪz/ står i ein omgjevnad der /s/ og /z/ ville gje fonotaktiske umogelege ord som */ˈwɒʧ-s/ og /ˈwɒʧ-z/, med to sibilant rett etter kvarandre.

Skiljet mellom morfofonologi og andre lingvistiske disiplinar

[endre | endre wikiteksten]

Morfofonologien grensar opp mot allofoniske vekslingar og morfologi.

Analyse av morfofonologiske fenomen

[endre | endre wikiteksten]

Ein kan skilje mellom minst tre måtar å analysere morfofonologiske fenomen på:

  1. Prosess-analyse
  2. Distribusjons-analyse
  3. Nettverks-analyse

Prosess-analyse

[endre | endre wikiteksten]

Det finst to hovudvariantar av prosess-analysen:

  1. Pāṇiniansk analyse
  2. Prisciansk analyse

Pāṇiniansk analyse

[endre | endre wikiteksten]

Den pāṇinianske analysen, oppkalla etter den indiske sanskrit-grammatikaren Pāṇini, inneber å postulere ei abstrakt baseform for kvart morfem, pluss reglar som skaper dei ulike variantane.

Prisciansk analyse

[endre | endre wikiteksten]

Den priscianske analysen, oppkalla etter den latinske grammatikaren Priscianus, inneber at morfofonologien ikkje blir skild frå morfologien. Mellom bøyingsformene i eit bøyingsparadigme blir det peika ut ei leieform, pluss at det blir formulert reglar for å danne dei resterande formene. For regelrette engelske substantiv ka det gjerast slik:

  • Eintalsforma er leieform.
  • Fleirtalsformene blir danne ved hjelp av desse reglane:
  1. Legg /ɪz/ til ei eintalsform som endar på ein sibilant.
  2. Legg /z/ til ei eintalsform som endar på eit stemt segment som ikkje er sibilant.
  3. Legg /s/ til ei eintalsform som endar på eit ustemt segment som ikkje er sibilant.